Trong khuôn viên đình An Mỹ (xã Phú An, huyện Đak Pơ, tỉnh Gia Lai) có 2 cây kơ nia cổ thụ hơn 200 năm tuổi. Những năm qua, người dân luôn nỗ lực bảo vệ cây, góp phần cho không gian ngôi đình thêm cổ kính, linh thiêng.
Ông Hồ Văn Lại-Trưởng ban Quản lý đình An Mỹ: Ông bà xưa kể rằng, để ghi nhớ công đức to lớn của vị Anh hùng áo vải cờ đào Quang Trung-Nguyễn Huệ, đồng thời làm nơi thờ cúng, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng, người dân đã đóng góp công sức, vật liệu xây dựng đình An Mỹ. Ngôi đình dựng trên gò đất có nhiều cây to, cách gò điểm khoảng 500 m-nơi nghĩa quân Tây Sơn dừng chân, kiểm đếm quân số trước khi tiến xuống đồng bằng. Trước đây, xung quanh đình là rừng cây rậm rạp và có nhiều cây kơ nia, người dân địa phương còn gọi là cây cầy. Loài cây này mang nhiều ý nghĩa đối với người dân tộc thiểu số Tây Nguyên nói chung và bà con vùng Tây Sơn Thượng đạo nói riêng. Bao năm qua, cây kơ nia như những vị thần canh giữ, bảo vệ không gian linh thiêng cho ngôi đình.
Các cụ trong Ban nghi lễ đình An Mỹ kể rằng: Khi 3 anh em nhà Tây Sơn xuất quân tiến xuống đồng bằng, đến gần đèo An Khê, bất ngờ có một con rắn đen như gỗ mun, to như cột đình ra nằm chặn giữa đường. Trong hàng ngũ tướng lĩnh và nghĩa quân có người cho rằng, đây là điềm gở, đề nghị thu quân. Nhưng Nguyễn Huệ đã tiến lên, rút kiếm chém đứt đôi con rắn, lấy máu tế cờ và hòa rượu cho binh sĩ uống. Sau đó, Nguyễn Huệ cho người trèo lên cây ké phất cờ và cây cầy gần đó nổi trống làm hiệu tiến binh. Từ lần xuất quân này, nghĩa quân Tây Sơn giành được nhiều chiến công vang dội, hiển hách như: Rạch Gầm-Xoài Mút, Ngọc Hồi-Đống Đa...
Hiện trong khuôn viên đình An Mỹ còn 1 cây lộc vừng và 2 cây kơ nia hơn 200 tuổi. Những năm 90 của thế kỷ trước, phong trào nấu mía đường phát triển, nhu cầu nguyên liệu đốt lò tăng cao, nhiều người vào rừng lấy củi, chặt phá cây cối. Những cây kơ nia trong khuôn viên đình cũng bị đốn hạ. Ban đầu, họ chặt những cành nhỏ rồi dần dần hạ nguyên cây. Trước tình hình đó, Ban nghi lễ phải cử người thay phiên nhau canh giữ và tuyên truyền, vận động người dân chung tay bảo vệ không gian, cảnh quan đình.
Thân cây kơ nia phía trước đình có chu vi 80 cm, cao khoảng 16 m; còn cây kơ nia sau đình cao hơn 17 m, phần gốc phải 6 người lớn đan tay vào nhau mới ôm xuể, tán cây quanh năm phủ bóng mát lên cả khu vực rộng 400 m2. “Hàng năm, cây kơ nia ra quả, hạt rụng rất nhiều. Tuy nhiên, không thấy cây con mọc.
Những năm qua, các cụ trong Ban nghi lễ đình thường xuyên tuyên truyền nhắc nhở nên không còn tình trạng thả trâu, bò gây hại không gian đình. Các dịp lễ, Tết, người dân về dự lễ cúng Khai Sơn, Quý Xuân… quây quần dưới bóng cây trò chuyện và tự hào đình làng có cội kơ nia trăm tuổi.